گزارش تحلیلی ماهانه در مورد وضعیت افغانستان (اپریل ۲۰۲۱م)

یادآوری: نسخۀ PDF این گزارش را از اینجا دانلود نمایید.

مقدمه

این گزارش وضعیت افغانستان در ماه اپریل سال ۲۰۲۱م را مورد بررسی قرار داده است. این ماه شاهد تحولات مهمی بود و به خصوص ایالات متحده امریکا پس از بیست سال خروج کامل نیروهای خویش را الی ماه سپتمبر اعلام کرد. در آستانۀ خروج نیروهای خارجی از افغانستان، تلاش‌های صلح نیز شدت یافته، ولی تاکنون نتیجه مشخصی در پی نداشته است. مذاکرات بین الافغانی در دوحۀ قطر در جریان این ماه نیز متوقف بود و سران افغان سرگرم رای‌زنی‌ها در مورد طرح‌های صلح و نشست استانبول بودند. قرار بود نشست استانبول در ماه اپریل برگزار گردد، ولی با مخالفت طالبان با اشتراک در این نشست، به تعویق افتاد و تاکنون تاریخ برگزاری آن نیز مشخص نشده است. در همین حال، ماه اپریل خونبارتر از ماه‌های گذشته بود و تلفات جهت‌های درگیر جنگ و غیرنظامیان به گونۀ چشمگیر در این ماه افزایش یافت. تفصیل و تحلیل موضوعات مذکور و سایر قضایای مهم این ماه را در این گزارش می‌خوانید.

 

وضعیت سیاسی

اعلام خروج کامل نیروهای خارجی

ادارۀ جدید ایالات متحده امریکا در اواسط ماه اپریل خلاف برخی توقعات، تصمیم خروج کامل نیروهای خویش الی ماه سپتمبر سال جاری میلادی را اتخاذ نمود. پس از روی کار آمدن حکومت جدید در امریکا در ماه جنوری سال جاری، گمان بر این بود که ممکن رئیس جمهور جدید امریکا حضور نظامی خویش در افغانستان را تمدید نماید، چون اداره جدید امریکا در گام نخست فرمان مرور دوباره توافقنامه صلح با طالبان را صادر کرد. این اقدام امریکا با واکنش‌های گوناگون مواجه شد و به خصوص حکومت افغانستان از آن استقبال کرد و همزمان با آن مذاکرات بین الافغانی در دوحه نیز متوقف شد. اما در جانب دیگر طالبان در کنار سفرهای متعدد به کشورهای منطقه به ویژه به کشورهای رقیب امریکا در منطقه، با فرستادن نامه سرگشاده به ملت امریکا، اداره جدید این کشور را به التزام به توافقنامه میان امریکا و طالبان فراخواند.

در ماه مارچ تصامیم اداره جو بایدن در مورد جنګ امریکا در افغانستان به ویژه بعد از فرستادن نامه وزیر خارجه امریکا به رهبران افغان تا حدی روشن شد. بالآخره جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده به تاریخ ۱۴ ماه اپریل اعلام کرد که روند خروج نیروهای امریکایی از افغانستان به تاریخ اول ماه می ‌آغاز و پیش از ۱۱ سپتمبر تکمیل خواهد شد. وی دو هفته پس از این اعلان، در سخنرانی به کانگرس امریکا در اشاره به جنگ افغانستان گفت که نیروهای امریکایی با کشتن اسامه بن لادن به هدف خویش رسیدند.

این تصمیم ایالات متحده امریکا واکنش‌های گوناگونی در افغانستان و به سطح بین المللی در پی داشت. فدراسیون روسیه در اعلامیۀ خویش در مورد خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، ماموریت ناتو در افغانستان را ناکام خواند. حکومت افغانستان هرچند ظاهرا آنرا فرصتی برای صلح خواند چون به گفتۀ مقام‌های حکومت افغانستان، طالبان دیگر زیر نام “جهاد” بهانه‌ای برای تداوم جنگ ندارند، ولی در کل این تصمیم نگرانی از آینده را در جانب حکومت بیشتر ساخت. اما طالبان آنرا نقض توافقنامهٔ دوحه خواند. گروه طالبان با نشر اعلامیه‌ی گفتند که این تاخیر چندین ماهه در خروج نیروها از افغانستان نقض واضح توافقنامهٔ دوحه بوده و از کشورها و سازمان‌های حاضر در زمان امضای توافقنامه خواست بر امریکا فشار بیاورند تا تمامی نیروهای خویش را تا اول ماه می‌ از افغانستان خارج کند. طالبان گفتند که نقض توافقنامه عواقبی را در قبال خواهد داشت که مسوول آن ایالات متحده خواهد بود. هرچند آقای بایدن هنگام اعلام خروج نیروهای خویش الی ماه سپتمبر به طالبان هشدار داد که: “طالبان باید بدانند اگر آنان در زمانی که خارج می‌شویم بر ما حمله کنند، از خود و شرکای خود با تمام ابزاری که در درسترس داریم دفاع خواهیم کرد.” این سخن آقای بایدن به معنای آن بود که خروج نیروها خلاف توافقنامه است و به همین دلیل خطر حملات به خارجی‌ها بیشتر شده است. با این تصمیم امریکا، وزاری پیمان اتلانتیک شمالی (ناتو) نیز در اعلامیه‌ای مشترک گفتند که یکجا با نیروهای امریکایی افغانستان را ترک خواهند کرد و گفت از آنجایی که مشکل افغانستان راه حل نظامی ندارد، نیروهای بین المللی روند خروج شان را در مدت چند ماه تکمیل خواهند کرد، اما اگر طالبان در این مدت بر نیروهای بین المللی حمله کنند با پاسخ قوی مواجه خواهند شد.

پیش از اعلام خروج نیروهایش از افغانستان، امریکا تلاش کرد تا قبل از فرارسیدن تاریخ توافق شده خروج نیروها با طالبان (اول ماه می) مذاکرات بین الافغانی را از طریق کنفرانس مذاکرات بین الافغانی در ترکیه به یک نتیجه برساند، ولی بعد از مخالفت طالبان با اشتراک در این کنفرانس خروج نیروهای خویش الی ماه سپتمبر را اعلام کرد. ساعاتی پس از اعلام جوبایدن در مورد خروج نیروها از افغانستان، طالبان گفتند که قبل از خروج کامل نیروهای بین المللی از افغانستان در هیچ کنفرانسی که در مورد آینده کشور در آن بحث می‌شود، اشتراک نخواهند کرد.

به نظر می‌رسد که این اعلان بدون قید و شرط امریکا برای خروج نیروهایش از افغانستان باعث تغییر در موقف طالبان نیز گردیده است. پیش از این طالبان تلاش می‌کرد که حکومت افغانستان را وادار به واگذاری قدرت به  یک اداره موقت کند، اما اکنون شایعاتی وجود دارد که در پشت پرده بین طالبان رایزنی‌ها مبنی بر گرفتن قدرت از طریق نظامی نیز وجود دارد، چیزیکه باعث نگرانی‌ها در سطح ملی و بین المللی شده است. گروه طالبان در اعلامیهٔ خویش بر ایجاد “نظام خالص اسلامی” تاکید ورزیده و گفته است که از آن منصرف نخواهند شد. عبدالحکیم حقانی، رییس هیات مذاکراتی گروه طالبان در نشست مسکو نیز گفته بود که بدون نظام اسلامی در مقابل هر نظام دیگر خواهند جنگید.

یک روز پس از این اعلان، انتونی بلینکن، وزیر خارجۀ ایالات متحده امریکا در یک سفر از قبل اعلام‌ناشده وارد کابل شد و در دیدارها با رئیس جمهور افغانستان و رئیس شورای عالی مصالحه ملی، از ادامه همکاری و تعهد ایالات متحده با حکومت افغانستان اطمینان داد. در حال حاضر حکومت افغانستان نیز تمام تلاش‌های خویش را روی ادامه حمایت مالی امریکا از نیروهای افغان متمرکز کرده است.

با وجود این همه، با اعلام خروج کامل نیروهای خارجی بدون قید و شرط از افغانستان، وضعیت این کشور با تشویش‌های تشدید خشونت‌ها و جنگ‌های داخلی نیز مواجه است و برخی تحلیلگران این خروج را “خروج مسؤولانه” نمی‌داند، چون تاکنون مذاکرات بین الافغانی نتیجه‌ای در پی نداشته و نگرانی‌های جنگ‌های داخلی به شدت وجود دارد. جامعه بین المللی نیز نسبت به وضعیت امنیتی افغانستان در شک و هراس قرار دارد. وزارت خارجه ایالات متحده به تاریخ ۲۷ اپریل در اعلامیه ای از کارمندان غیرضروری سفارت خود در کابل خواست تا به دلیل افزایش تهدیدات امنیتی افغانستان را ترک کنند. این اعلان به نحوی هشدار از وخیم شدن وضعیت امنیتی افغانستان پس از اول ماه می‌ بوده است.

جنگ جاری امریکا و ناتو در افغانستان بیست سال پیش، پس از حملات یازدهم سپتمبر سال ۲۰۰۱ در افغانستان آغاز شد و در طول این مدت طبق آمار رسمی بیش از ۲۳۰۰ سرباز امریکایی در افغانستان کشته شده و بیش از ۲۰ هزار دیگر زخمی شده اند. ولی این جنگ بیشترین قربانی را از افغان‌ها گرفته است. آمار دقیق تلفات غیرنظامیان، نیروهای افغان، و طالبان در این جنگ وجود ندارد، ولی آمار برخی دوره‌ها و سال‌ها که توسط ارگان‌های داخلی و خارجی نشر گردیده است، نشانگر قربانی همه ساله ده‌ها هزار افغان در این جنگ است. تنها در دوره حکومت وحدت ملی طبق اظهارات رئیس جمهور غنی ۴۵۰۰۰ سرباز افغان کشته شده بود. در کنار این، جنگ جاری در سایر بخش‌ها نیز تاثیرات ناگواری به جا گذاشته است.

 

پروسه صلح

مذاکرات بین الافغانی که از چند ماه به این‌سو در دوحۀ قطر آغاز شده است، تاکنون هیچگونه پیشرفتی در آن دیده نشده است. با اعلام برگزاری نشست استانبول و تصمیم امریکا مبنی بر خروج کامل نیروهای خویش از افغانستان، این روند نیز به گونۀ کامل متوقف شد. در جریان ماه اپریل بحث‌های صلح بیشتر روی طرح‌های صلح و تشکیل حکومت موقت در نشست استانبول متمرکز بود و سرنوشت پروسه مذاکرات بین الافغانی دوحه در حالت ابهام قرار داشت.

طرح‌های صلح

پس از آنکه امریکا برای مصالحه بین الافغانی و به خصوص تشکیل یک اداره موقت طرح خویش را ارائه کرد، در داخل افغانستان نیز تحرک‌هایی در مورد طرح‌های صلح دیده شد. هرچند گمان می‌رفت که بعد از ارائۀ طرح ایالات متحده برای صلح افغانستان، جهت‌های افغانی یک طرح همه شمول و قابل قبول برای همه جهت‌ها تقدیم نماید، ولی بیشتر این تلاش‌ها متمرکز روی همان طرح ایالات متحده بود.

شورای عالی مصالحه ملی در اوایل این ماه اعلام کرد که حدود ۳۰ طرح به این شورا رسیده و پس از توحید آنها یک طرح واحد و همه جانبه که در آن خواست‌های افغان‌ها انعکاس یافته باشد، آماده خواهد کرد. اما طرحی که از سوی شورای عالی مصالحه ملی به تاریخ ۱۱ اپریل به نشر رسید، اساسا همان طرح ایالات متحده با تغییرات اندکی است و تغییرات که براساس طرح رئیس جمهور غنی و سایر نظریات در آن آورده شده، یک سند متناقض را شکل داده است.

رئیس جمهور غنی نیز طرح خویش را به تاریخ ۷ اپریل رسما اعلام کرد و در نشستی در ارگ به تشریح آن پرداخت. در طرح رئیس جمهور غنی روی حفظ قانون اساسی و انتقال قدرت از طریق انتخابات تاکید شده است. او در نشستی که به همین منظور تدویر یافته بود خاطر نشان کرد که حفظ جمهوریت و نظام برای او اولویت دارد، ولی شخصا برای کناره گیری از قدرت آماده است. این طرح دارای سه بخش عمده انتخابات پیش‌ از وقت، حکومت صلح و لویه جرگه است که به گفتۀ رئیس جمهور غنی، او حاضر است در انتخابات زودهنگام نیز اشتراک نکند.

به همین دلیل انتقاداتی از نبود یک موقف واحد در جانب حکومت افغانستان نیز دیده شد. نماینده خاص ایالات متحده برای صلح افغانستان به تاریخ ۱۰ اپریل در سفرش به کابل گفت که جهان انتظار دارد حکومت افغانستان با یک طرح واحد در نشست ترکیه اشتراک کند. از سوی دیگر، سرور دانش معاون دوم رئیس جمهور نیز با انتقاد از توحید طرح‌ها توسط شورای عالی مصالحه ملی گفت که طرح ارائه شده از سوی این شورا ناقص و به خصوص با طرح رئیس جمهور غنی در آن برخورد توهین آمیز شده است.

در این میان طالبان نیز زیر فشار ارائۀ طرح آنان برای صلح و حکومت آینده افغانستان با نشر یک مقاله در وبسایت خویش اکتفا کرد. طالبان در این مقاله به نوعیت نظام مورد نظر اسلامی خویش، پرداخته است. در این مقاله تأکید شده که طالبان نظام و دموکراسی‌ را نمی‌خواهند که در آن وظیفه رییس‌جمهور حفظ منافع واشنگتن باشد و مقام‌های خارجی بدون اطلاع‌دهی قبلی، وارد کشور شوند. بربنیاد این مقاله، طالبان نظامی را می‌خواهند که در آن قاتل قصاص گردد، زناکار حد زده شود، دزد و رشوه‌خوار مجازات گردند و مظلومان از بی‌عدالتی رهایی یابند. در کل، این مقاله در مورد نظام اسلامی مورد نظر طالبان کلی‌گویی است و جزئیات و مشخصات چنین نظامی در آن مشخص نشده است.

نشست استانبول

نشست بین الافغانی در شهر استانبول ترکیه طرح ایالات متحده امریکاست. واشنگتن با نزدیک شدن موعد خروج نیروهایش از افغانستان طرح صلح و تشکیل یک ادارۀ موقت یا عبوری را با جهت‌های درگیر جنگ افغانستان در میان گذاشت و جهت‌های درگیر جنگ را به بحث روی این طرح در کنفرانس استانبول دعوت کرد تا به گونۀ عاجل روی نظام آینده کشور به نتیجه برسند. انتخاب ترکیه برای این نشست نیز انتخاب دقیق و بجا بود، چون ترکیه از یک سو روابط نزدیک با هر دو جانب (حکومت و طالبان) دارد و از سوی دیگر در سطح جهان اسلام نیز از جایگاه خوبی برخوردار است.

در نخست قرار بود این نشست در ۱۶ ماه اپریل برگزار گردد، ولی طالبان در مورد اشتراک در این نشست ابراز نظر نکرده بود و بیشتر منتظر اعلام ایالات متحده در مورد خروج و یا عدم خروج نیروهای خویش طبق توافقنامه دوحه بودند. به همین دلیل، پس از مخالفت طالبان با اشتراک در این نشست حدود دو روز پیش از تاریخ برگزاری آن، رئیس جمهور امریکا زمانبندی خروج نیروهای خویش از افغانستان را اعلام کرد. با این اعلام، طالبان واکنش نسبتا تندتر از گذشته نشان دادند و چند ساعت بعد از سخنرانی رئیس جمهور بایدن با نشر اعلامیه‌ای گفتند که پیش از خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان در هیچ کنفرانسی که در آن روی نظام آینده افغانستان بحث صورت می‌گیرد، اشتراک نخواهند کرد.

با وجود مخالفت طالبان، حکومت ترکیه برای بار دوم ۲۴ اپریل را به عنوان برگزاری نشست مذاکرات بین الافغانی اعلام کرد، ولی با فرارسیدن این موعد نیز به دلیل تصمیم عدم اشتراک طالبان در آن، برگزاری این نشست به بعد از عید به تعویق انداخته شد. با این هم، به نظر نمی‌رسد که پیش از توافق طالبان این نشست برگزار گردد. بربنیاد برخی منابع، طالبان برای اشتراک در این نشست شروطی را ارائه کرده است. حذف نام‌های رهبران طالبان از لست سیاه شورای امنیت سازمان ملل متحده و رهایی ۷۰۰۰ زندانی این گروه طبق توافقنامه دوحه از شروط طالبان برای اشتراک در این نشست عنوان شده است. با وجود این هم، برخی تحلیلگران به این نظر اند که طالبان تا زمانیکه از نتایج این نشست اطمینان حاصل نکنند، ممکن با اشتراک در آن توافق نکنند.

 

وضعیت امنیتی

هرچند تلاش‌ها برای صلح میان طالبان و حکومت افغانستان در ماه اپریل افزایش یافت، این ماه خونبارتر از ماه‌های گذشته برای جهت‌های درگیر جنگ و غیرنظامیان ثابت شد. در کل، جنگ جاری بیشترین تلفات را از غیرنظامیان می‌گیرد. یوناما در گزارشی به تاریخ ۱۴ اپریل اعلام کرد که در سه ماه نخست سال جاری میلادی، حدود ۱۷۹۰ غیرنظامی قربانی جنگ شده اند و از این جمع ۵۷۳ غیرنظامی کشته و ۱۲۱۰ تن دیگر زخمی شده اند که نسبت به سه ماه نخست سال گذشته، ۲۹ درصد افزایش را نشان می‌دهد. براساس بررسی تازه‌ای کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان نیز که به تاریخ ۱۷ اپریل اعلام کرد، از ابتدای سال ۲۰۰۹ تا اوایل سال جاری میلادی، بیش از ۳۱ هزار غیرنظامی در این کشور کشته و ۶۲ هزار دیگر زخمی شده‌اند. با فرارسیدن موعد خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان طبق توافقنامه دوحه، وضعیت امنیتی کشور بیش از پیش خونین‌تر و وخیم‌تر شده است. به همین دلیل کشورهای مختلف از اتباع خویش خواسته است که افغانستان را ترک کنند. به گونۀ مثال، بریتانیا به تاریخ ۲۲ اپریل به همه اتباع بریتانوی هشدار داد که افغانستان را ترک کنند. حکومت بریتانیا در یک اعلامیه به اتباع خود گفته است که بدون مناطق امن و میدان هوایی بین المللی حامد کرزی از سفرها به اماکن دیگر جلوگیری کنند.

قتل‌های هدفمند

قتل‌های هدفمند نیز ماننده چندین ماه گذشته در ماه اپریل نیز ادامه داشت که در آن بیشتر غیرنظامیان از جمله فعالان رسانه‌ای و مدنی هدف قرار می‌گیرند، ولی مسؤولیت این گونه قتل‌ها هر دو جانب جنگ به عهده نمی‌گیرند. در این میان، سازمان بین المللی دیده‌بان حقوق بشر اعلام کرد که گروه طالبان خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها از جمله زنان را عمدا هدف قرار می‌دهد. در گزارش دیده‌بان حقوق بشر که به تاریخ ۱۲ اپریل نشر شد، آمده است که حمله بر خبرنگاران در سراسر افغانستان بعد از آغاز گفتگوهای “بین‌الافغانی” صلح در دوحه سیر صعودی داشته که باعث افزایش نگرانی حفظ آزادی بیان و آزادی رسانه‌ها در روند استقرار صلح شده است. سازمان گزارشگران بدون مرز نیز به تاریخ ۲۰ اپریل با نشر گزارش «رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها ۲۰۲۱» نوشته است که افغانستان از بین ۱۸۰ کشور، در مکان ۱۲۲ قرار دارد و همچنان مرگبارترین کشور برای روزنامه نگاران است.

رویدادهای خونین امنیتی

ماه اپریل شاهد رویدادهای خونین امنیتی بود که به دلیل آن تلفات نیروهای افغان، طالبان و غیرنظامیان نسبت به ماه‌های گذشته افزایش یافت. در این ماه کشته شدن بیش از ده سرباز افغان در بیشتر رویدادها گزارش شده است. در جانب دیگر، تلفات طالبان نیز در هر رویداد ده‌ها تن گزارش شده است.

از جانب دیگر، در این ماه شاهد حوادث خونین تلفات غیرنظامیان با نوعیت مرموز نیز بودیم. به گونۀ مثال، به تاریخ ۱۸ اپریل دست کم هشت عضو یک خانواده در اثر گلوله باری افراد مسلح در شهر جلال آباد ولایت ننگرهار جان باختند.

در آخرین روز ماه اپریل نیز در انفجار قوی در جریان مراسم افطاری در ولایت لوگر دست کم ۳۰ کشته و حدود ۱۰۰ زخمی برجای گذاشت. مسؤولیت این رویداد را هیچ گروهی به عهده نگرفت، ولی مقام‌های حکومت افغانستان این رویداد را کار طالبان دانست.

تلفات

براساس آمار تلفات جنگ توسط مرکز مطالعات استراتیژیک قاصد، در جریان ماه اپریل حدود ۱۴۹۳ تن از افراد ملکی و جهت‌های درگیر کشته و زخمی شده‌اند که ۹۴۲ تن آنها کشته و ۵۵۱ تن دیگر زخم برداشته اند. با توجه به آمار گزارش‌های ماهوار تلفات جنگ، در این ماه نیز تلفات بیشتر به ترتیب به طالبان، نیروهای حکومتی و مردم ملکی وارد شده است. (جدول-۱).

آمار تلفات جنگ در ماه اپریل نشان می‌دهد که میزان تلفات در این ماه نسبت به ماه گذشته (مارچ) افزایش چشمگیر داشته است. در ماه مارچ مجموعا ۱۳۷۱ تن از افراد ملکی و جهت‌های درگیر جنگ کشته و زخمی شده بودند که ۸۴۸ تن آنان کشته و ۵۲۳ تن دیگر زخمی شده بودند.

مرکز مطالعات استراتیژیک قاصد به عنوان نهاد ناظر تلفات جنگ در کشور از جهت‌های درگیر جنگ می‌خواهد که نتیجه تشدید جنگ و گزینۀ نظامی جز افزایش تلفات افغان‌ها نتیجه دیگری در پی ندارد. بنابراین، جهت‌های درگیر جنگ در حالیکه نیروهای خارجی از کشور خارج می‌گردد، با فرصت موجود برای تامین صلح در کشور برخورد مسؤولانه نمایند و از طریق گفتگوها به این جنگ خانمانسوز پایان دهند.

جدول-۱: تلفات مجموعی غیرنظامیان و جهت‌های درگیر جنگ (اپریل ۲۰۲۱م)

نام	کشته	نام	زخمی
نیروهای افغان	۳۳۲	نیروهای افغان	۲۳۹
مخالفین مسلح دولت	۵۱۲	مخالفین مسلح دولت	۱۹۸
غیرنظامیان	۹۸	غیرنظامیان	۱۱۴
نیروهای خارجی	ـ	نیروهای خارجی	ـ
مجموعه	۹۴۲	مجموعه	۵۵۱
مجموع تلفات         ۱۴۹۳

پایان