گزارش تحلیلی ماهانه از وضعیت افغانستان (اکتوبر ۲۰۲۱م)

یادآوری: نسخۀ PDF این گزارش را از اینجا دانلود نمایید.

 

مقدمه

این گزارش تحلیلی وضعیت افغانستان در ماه اکتوبر سال ۲۰۲۱م را مورد بررسی قرار داده است. در عرصه سیاسی هرچند حکومت سرپرست طالبان در جریان ماه اکتوبر نیز از سوی هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشد، ولی شاهد برخی سفرهای دیپلوماتیک بودیم که نشانگر افزایش تعامل کشورهای منطقه و جهان با طالبان است. در عرصه اقتصادی، فقر و گرسنگی و افزایش نرخ های اجناس در بازار های کشور رو به افزایش بوده و پول افغانی همچنان در مقابل دالر ارزش خود را از دست می داد. جامعه جهانی هرچند تعهد به کمک های بشری با افغان ها کرده است، ولی هنوز هم به دلیل تحریم های بین المللی بر حکومت سرپرست طالبان در کاهش فقر و بهبود وضعیت اقتصادی افغان ها موثریتی نداشته است. در عرصه امنیتی، ماه اکتوبر خونین تر از ماه گذشته بوده و در این ماه شاهد چندین حمله خونین گروه داعش به خصوص بر مواضع اهل تشیع بودیم. تفصیل و تحلیل موضوعات مذکور و سایر قضایای مهم این ماه را در این گزارش می‌خوانید.

وضعیت سیاسی

تعامل جهانیان با طالبان

با گذشت بیش از سه ماه از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، تا هنوز هیچ یکی از کشورهای منطقه و جهان حکومت سرپرست امارت اسلامی را به رسمیت نشناخته است، ولی تعامل برخی کشورها و خواست های جهانیان مبنی بر تعامل با طالبان به منظور جلوگیری از بحران بشری در افغانستان، بیشتر شده است.

طالبان نیز تلاش های خود را برای به رسمیت شناخته شدن حکومت آنان شدت بخشیده اند. به تاریخ ۳۰ اکتوبر ذبیح الله مجاهد سخنگوی امارت اسلامی طی یک کنفرانس مطبوعاتی بار دیگر از امریکا و کشورهای جهان خواست تا حکومت آنان را به رسمیت بشناسد و هشدار داد که اگر حکومت شان به رسمیت شناخته نشود، این کار نه تنها برای افغانستان بلکه برای جهان نیز عواقب ناگوار خواهد داشت. به گفته او، “به رسمیت شناختن افغانستان یک نیاز دوجانبه است. کشورهای جهان نیاز دارند که مارا به رسمیت بشناسند، زیرا اگر می‌خواهند که امنیت باشد و کدام تهدیدی متوجه شان نباشد، باید مارا به حیث یک کشور مسوول به رسمیت بشناسند که ماهم مسوولیت‌های خود را در قبال آنان ادا کنیم.”

به تاریخ ۹ اکتوبر یک هیات عالی‌رتبه امریکایی برای نخستین بار پس از خروج کامل نیروهای امریکایی از افغانستان و تصرف قدرت توسط طالبان، با نمایندگان طالبان در دوحه دیدار کرد. هدف این دیدار هرچند خروج مصوون شهروندان امریکایی از افغانستان و آزادسازی یک شهروند امریکایی که در اسارت طالبان به سر می برد، عنوان شده است ولی بحث هایی نیز وجود دارد که در این دیدار هر دو جانب خواست های خود را برای به رسمیت شناخته شدن طالبان مطرح کرده اند.

در این ماه (۱۲ اکتوبر) نشست ویژۀ ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان (جی-۲۰) پیرامون بحران افغانستان نیز برگزار شد. امانویل مکرون، رییس جمهور فرانسه پیش از برگزاری این نشست گفت که رهبران جهان باید در نشست ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان در مورد شرایط برای دادن رسمیت بین المللی به طالبان پیام واضح بفرستند. به گفته او، این شرایط باید شامل مساوات برای زنان، دسترسی به ماموریت‌های بشری خارجی و عدم همکاری با گروه‌های دهشت افگن باشد. از این رو، انتظار می رفت که جهانیان در این نشست پیام روشنی به طالبان خواهد داشت، ولی در کل این نشست نیز نتیجه مهمی در پی نداشت و روی گام های عملی حل قضیه افغانستان بحث صورت نگرفت.

زلمی خلیلزاد نیز یک روز پس از کناره گیری‌اش از سمت نمایندۀ خاص وزارت خارجه‌ٔ امریکا در امور مصالحه‌ افغانستان گفت که افغانستان با “آزمون‌های بزرگ” مواجه است. وی به تاریخ ۱۹ اکتوبر در یک رشته از تویت‌ها گفته است: “نیروهای امریکایی بیرون شده اند و جنگ برای ایالات متحده پایان یافته است، اما این فصل آخر نیست. افغان‌ها، بشمول اقتصاد و امنیت، آزمون‌های بزرگی در پیش رو دارند.”

نشست روسیه

به تاریخ ۲۰ اکتوبر نشست مهمی در مسکو با حضور نمایندگان طالبان و نمایندگان ده کشور از جمله روسیه، چین، ایران، هند و پاکستان برگزار شد. قرار بود نماینده گان امریکا نیز در این نشست شرکت کنند، ولی امریکا در آن شرکت نکرد. وزیر خارجه روسیه در آغاز این نشست گفت که از عدم حضور مقامات امریکایی در این “نشست بین المللی متاسف” است.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در این نشست از “تلاش” طالبان برای ثبات اوضاع در افغانستان استقبال کرد اما گفت که راه حل دراز مدت “در تشکیل یک دولت واقعاً فراگیر است که از منافع همه گروه‌های قومی و سیاسی نمایندگی کند”. به گفته او، انتظارات زیادی که از دولت اشرف غنی برای به دست آوردن نتایج ملموس در مذاکرات صلح وجود داشت که برآورده نشد.

در همین حال ضمیر کابلوف نمایندهٔ ویژهٔ رییس جمهور روسیه در امور افغانستان گفت که اگر طالبان می‌خواهند توسط دولت‌های جهان به رسمیت شناخته شوند باید “انتظارات” بین المللی در زمینه حقوق بشر را برآورده کنند. کشورهای اشتراک کننده در نشست روسیه از درخواست طالبان مبنی بر برگزاری یک کنفرانس جهانی به رهبری سازمان ملل متحد برای جلوگیری از فروپاشی اقتصادی و فاجعه انسانی در افغانستان حمایت کردند.

عبدالسلام حنفی، معاون رییس‌الوزرای طالبان که در راس هیات طالبان دراین نشست اشتراک کرده بود در سخنرانی خود ګفت که “صلح و ثبات به افغانستان برگشته است و حاکمیت ملی دوباره اعاده شده است”. ولی آقای حنفی افزود: “منزوی کردن افغانستان به نفع هیچکس نیست. “آقای حنفی قبل از آغاز نشست در مسکو گفت که رهبری جدید افغانستان “از قبل فراگیر” بوده و حدود ۵۰۰ هزار کارمند اداره سابق با ما کار می‌کنند.

یک روز پس از این نشست، ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه گفت که طالبان را از فهرست گروه‌های دهشت افگن خارج می‌کند. روسیه در سال ۲۰۰۳ طالبان را شامل فهرست “سازمان‌های تروریستی” ساخت، اما در دو سال اخیر مسکو چندین بار از نمایندگان طالبان میزبانی کرده است.

 نشست تهران

دومین نشست وزیران امور خارجه کشورهای همسایه افغانستان بعلاوه روسیه نیز به تاریخ ۲۷ اکتوبر در تهران برگزار شد و اشتراک کنندگان توافق کردند که یک ساختار سیاسی فراگیر و گسترده با مشارکت همه اقوام تنها راه حل مسایل افغانستان است.

کشورهای اشتراک کننده با صدور بیانیه‌ای نگرانی خود را از وضعیت پیچیده نظامی- سیاسی، اجتماعی-اقتصادی و بشردوستانه در افغانستان ابراز کرده و با توجه به اینکه وضعیت در افغانستان به طور اساسی تغییر کرده است بر حمایت از حاکمیت ملی، استقلال سیاسی، وحدت و تمامیت ارضی افغانستان و عدم مداخله در امور داخلی آن تاکید کردند.

در این نشست وزرای خارجهٔ پاکستان تاجیکستان اوزبیکستان و ترکمنستان به گونهٔ حضوری و وزرای خارجهٔ روسیه و چین به گونهٔ غیر حضوری اشتراک کرده بودند و کشورهای اشتراک کننده در بیانیهٔ مشترک توافق کردند که کشورهایی که مسوول اصلی مشکلات در افغانستان هستند باید به تعهدات خود با جدیت عمل کرده و مساعدت های ضروری اقتصادی، معیشتی و بشردوستانه را برای افغان‌ها فراهم نمایند.

سفرهای دیپلوماتیک

سفرهای دیپلوماتیک مقام های طالبان به کشورهای منطقه و مقام های کشورهای منطقه به افغانستان بخشی از تعامل جهانیان با طالبان محسوب می شود و دلیل آن نیز تلاش های طالبان برای به رسمیت شناخته شدن حکومت جدید در افغانستان است. وزارت خارجه امارت اسلامی به گونه پیهم تلاش می کنند تا تعامل مثبت جهانیان با حکومت سرپرست جدید را جلب نماید.

در این ماه، یک هیات مقام های طالبان به رهبری امیر خان متقی، سرپرست وزارت خارجهٔ امارت اسلامی به تاریخ ۱۴ اکتوبر پس از گفتگو‌ها با نمایندگان ایالات متحده و اتحادیۀ اروپا در دوحه قطر، وارد ترکیه شد. در دیدارهای هیأت طالبان و مقام های ترکی در مورد مسایل مربوط به کمک‌ها، مهاجرت، ترانسپورت هوایی و تجارت بحث و تبادل نظر شد. ترکیه یکی از کشورهای عضو ناتو است که پس از تسلط طالبان بر افغانستان سفارتخانه خود در کابل را باز نگهداشته و از سایر کشورها نیز خواسته است که به روابط خود با طالبان ادامه دهند. چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه پس از گفتگو با هیات طالبان از موقف طالبان مبنی بر لغو تعزیرات علیه افغانستان حمایت کرد و گفت: “ما به جامعۀ بین‌المللی در مورد اهمیت تعامل با ادارۀ کنونی طالبان گفتیم. در واقع، به رسمیت شناختن و تعامل دو موضوع متفاوت است.” در عین حال، ترکیه گفته است که تنها زمانی با طالبان به گونهٔ کامل همکاری خواهد کرد که طالبان یک دولت همه‌شمول را ایجاد کند. آقای اوغلو گفت که به طالبان پیشنهاد کرده است که باید برای اتحاد و همبستگی افغانستان، یک حکومت همه‌شمول را ایجاد کنند و به زنان و دختران زمینهٔ تحصیل و کار را فراهم کنند و این را به مثابهٔ پیش‌شرطی از سوی کشورهای غربی نه بلکه منحیث توقع از سوی کشورهای مسلمان تلقی کنند. ایجاد حکومت همه شمول یکی از قضایایی است که ترکیه و سایر کشورها به دلیل آن حکومت سرپرست طالبان را به رسمیت نشناخته است.

در جانب دیگر شماری از مقام های بلند رتبه برخی کشورها نیز به کابل سفر کردند و با مقام های طالبان دیدار و گفتگو کردند. وزیر خارجۀ اوزبیکستان به تاریخ هفتم اکتوبر در راس یک هیات دولتی وارد کابل شد و با مقام‌های طالبان دیدار و گفتگو کرد. مقام‌های طالبان پس از دیدار با عبدالعزیز کاملوف، وزیر خارجۀ اوزبیکستان گفتند که با این کشور روابط خوب دارند و این رابطه در آینده نیز ادامه خواهد داشت. به گفته مقام های طالبان، در این دیدار دو طرف در مورد پروژه‌های بزرگ اقتصادی میان کابل و تاشکند به ویژه انتقال برق، خط آهن، و بازسازی میدان هوایی مزار شریف صحبت کردند.

شاه محمود قریشی، وزیر خارجه پاکستان نیز به تاریخ ۲۱ اکتوبر در راس یک هیات بلند رتبه برای نخستین بار پس از تصرف کابل توسط طالبان به افغانستان سفر کرد و به شمول ملا محمد حسن آخوند رئیس الوزرای حکومت سرپرست با مقام های طالبان دیدار کرد. وزارت خارجه پاکستان در بیانیه‌ای در رابطه به این دیدارها گفت که مذاکرات بین دو طرف بر روابط دوجانبه و راه های افزایش همکاری در زمینه های مختلف متمرکز بود.

از سوی دیگر، دپلومات‌های طالبان در سفارت افغانستان در اسلام‌آباد و در قنسولگری‌های این کشور در سایر شهر‌های پاکستان آغاز به کار کرده اند. مقامات پاکستانی گفته اند باوجود آنکه این کشور حکومت طالبان را به رسمیت نمی‌شناسد، به منظور تسهیل بخشیدن کار‌های قنسولی و ویزه برای شهروندان پاکستانی که به هدف کمک‌های‌ بشری به افغانستان می‌روند به دپلومات‌های طالبان اجازه کار در نمایندگی‌های افغانستان را داده اند.

وزیر خارجۀ ترکمنستان نیز به تاریخ ۳۰ اکتوبر در راس یک هیات دولتی برای دیدار و گفتگو با مقام‌های طالبان وارد کابل شد و در دیدار با مقام های طالبان دربارۀ مسایل اقتصادی، امنیتی تجارتی و کمک‌های بشردوستانه به افغانستان گفتگو کرد. یکی از بحث های اصلی این سفر و دیدارها آغاز دوباره کارهای پروژۀ تاپی بود که قرار است گاز طبیعی را از منطقۀ گالکینیش، بزرگترین منبع گاز ترکمنستان از طریق ولایات هرات و قندهار افغانستان به پاکستان و هند انتقال دهد. پس از این سفر هیأت ترکمنستانی گفته است که پنج میلیارد دالر دیگر را هزینه می‌کند تا پروژهٔ تاپی تکمیل شود.

در کل، در این ماه وزرای خارجه سه کشور منطقه به افغانستان سفر کرد. هرچند این گونه سفرها نشانگر تمایل کشورهای منطقه برای تعامل و همکاری با طالبان است، ولی در کل نتایج این سفرها تاکنون در برطرف کردن چالش های بزرگ سیاسی و اقتصادی که افغانستان با آن مواجه است، تاثیری چندانی نداشته است. گمان بر این است که تا زمانی که طالبان در برابر خواست های جهانیان انعطاف نشان ندهند و از سوی جامعه بین المللی به رسمیت شناخته نشوند، حکومت امارت اسلامی با مشکلات گوناگونی مواجه خواهد بود.

روند حکومتداری و خدمات عامه

در این ماه هر چند گام هایی در مورد حکومتداری و ارائه خدمات از سوی حکومت سرپرست طالبان برداشته شد، ولی در کل این روند هنوز هم به دلیل مشکلات سیاسی و اقتصادی با مشکلات فراوانی رو به رو است. مقام های طالبان به شمول رئیس الوزرای حکومت سرپرست هیچ گونه اظهاراتی در مورد برنامه های آینده حکومتداری خویش نداشته است و این کار باعث سردرگمی افغان ها شده است.

با این هم، برخی خدمات عامه در این ماه از سر گرفته شد. به گونه مثال، روند توزیع پاسپورت که پس از فروپاشی حکومت سابق متوقف گردیده بود، به تاریخ ۱۳ اکتوبر دوباره آغاز گردید. عالم گل حقانی، سرپرست ریاست پاسپورت در یک کنفرانس خبری گفت که تمام آمادگی‌ها برای توزیع پاسپورت از سوی آنان گرفته شده و ممکن تا ۶۰۰۰ پاسپورت در روز به مراجعین توزیع شود.

در جانب دیگر، حکومت جدید در این ماه نیز نتوانست روند تحصیلات عالی و مکاتب دخترانه را به روی محصلین و متعلمین دختر بازگشایی نماید. هرچند در جریان این ماه، در برخی ولایات از جمله کندز دروازه‌‌های مکاتب متوسطه و لیسه به روی دختران باز شد، اما در سایر ولایات افغانستان دروازه های مکاتب متوسطه و لیسهٔ دختران هنوز هم مسدود اند.

از سوی دیگر سازمان گزارشگران بدون مرز به تاریخ ۳۱ اکتوبر گفته است که با مسلط شدن طالبان بر افغانستان دستاوردهای آزادی بیان و اطلاع‌رسانی به کلی از بین رفته و یا هم با دشواری‌های جدی رو‌به‌رو شده است. هرچند طالبان می‌گوید که رسانه‌ها می‌توانند آزادانه و با در نظرداشت ارزش‌های اسلامی نشرات کنند، اما رضا معینی، مسوول بخش افغانستان و ایران این سازمان در صحبت با رسانه ها گفته است که امنیت خبرنگاران تنها مصوونیت جانی نیست، بلکه امنیت شغلی، امنیت مسلکی و انجام وظیفۀ اطلاع‌رسانی است و به گفتۀ او، بسیاری از روزنامه نگاران و خبرنگاران بیکار شده اند.

تحرکات مخالفین سیاسی طالبان

پس از فروپاشی حکومت پیشین اکثریت سیاسیون مطرح و مقام های حکومت پیشین از افغانستان خارج شدند و در دو ماه گذشته در مورد قضایای کشور ابراز نظر نکرده بودند، ولی در ماه اکتوبر برخی فعالیت ها و موقف گیری هایی داشته اند.

امرالله صالح، معاون رییس جمهور حکومت حکومت پیشین به تاریخ ۲۲ اکتوبر در صفحهٔ تویتراش نوشت که پاکستان افغانستان را اشغال کرده است و به گفته او، پاکستان توان “بلعیدن” افغانستان را ندارد و این کشور یک بار دیگر آزاد خواهد شد.

عطا محمد نور، والی پیشین ولایت بلخ و عبدرب الرسول سیاف، از قوماندان جهادی پیشین نیز به تاریخ ۲۳ اکتوبر از ایجاد “شورای عالی مقاومت جمهوری اسلامی افغانستان” خبر داده و در صفحات فیسبوک شان نوشته اند که برنامهٔ کاری این شورا دو بخش، سیاسی و نظامی، دارد. آنان هشدار داده اند که اگر از طریق مذاکره به نتیجهٔ نرسند از گزینه نظامی استفاده خواهند کرد. آنان گفته اند که شماری از شخصیت‌های “مطرح و دلسوز” کشور این شورا را ایجاد کرده اند، اما در مورد سایر اعضای آن معلومات بیشتر ارایه نکرده اند. طالبان پس از اعلام ایجاد شورای مقاومت گفتند که هیچ کسی حق ندارد با ایجاد چنین گروه‌ها مردم افغانستان را تهدید کنند.

طالبان تا هنوز هیچ گونه موقفی در مورد مذاکره و یا مصالحه با چهره های سیاسی پیشین نداشته است و به نظر می رسد که حکومت طالبان در حال حاضر هیچ برنامه ای برای مصالحه با مخالفین سیاسی خویش ندارد. از این رو، تحلیل هایی وجود دارد که در صورت نبود برنامه برای مذاکره با مخالفین سیاسی، حکومت طالبان در آینده نزدیک با چالش هایی از سوی مخالفین سیاسی آنان مواجه خواهد شد.

وضعیت اقتصادی

ادامه وضعیت ناگوار اقتصادی

نگرانی ها از وضعیت ناگوار اقتصادی کشور در ماه اکتوبر نیز به سطح ملی و بین المللی وجود داشته و نرخ های اجناس در بازارهای کشور در این ماه نیز رو به افزایش بود. نمایندۀ ویژه سرمنشی سازمان ملل متحد در افغانستان در دیدار با مقام‌های طالبان بر جلوگیری از فروپاشی اقتصادی این کشور تاکید کرد. هیات معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان به تاریخ ۲۴ اکتوبر در بیانیه ای گفت که در این دیدار، دیبورا لاینز، رییس یوناما از عمیق‌تر شدن بحران اقتصادی و بشری در این کشور ابراز نگرانی کرده است. رییس سیاست خارجی اتحادیهٔ اروپایی نیز به تاریخ سوم اکتوبر گفته بود که افغانستان با سقوط سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی مواجه است؛ معضلی که خطر مبدل شدن به فاجعهٔ بشری را در پی دارد.

عامل اصلی این وضعیت تحریم های بین المللی بر حکومت طالبان است و طالبان تلاش دارند جامعه بین المللی را قانع بسازد تا این تحریم ها برداشته شود. به تاریخ ۲۹ اکتوبر، وزارت مالیه امارت اسلامی گفت که حکومت آنان به حقوق بشر، به شمول آموزش زنان احترام می‌گذارد و از جامعه جهانی خواست تا پول‌های منجمد شده افغانستان را آزاد کنند. احمد ولی حقمل، سخنگوی این وزارت به خبرگزاری رویترز گفته است: “پول متعلق به ملت افغانستان است. فقط پول خودما را به ما بدهید. راکد کردن این پول غیراخلاقی و برخلاف تمام قوانین و ارزش های بین المللی است.”

در جریان ماه اکتوبر نیز ارزش پول افغانی در حال کاهش بود، در رابطه به آزاد کردن ذخایر منجمد شده افغانستان در امریکا هیچ گونه پیشرفتی دیده نشد، فرار افغان ها همچنان جریان داشت و در عین حال کمک های خارجی نیز به گونه موثر به مردم این کشور نرسیده است.

کمک های بشری

در این ماه تمام تلاش های بین المللی روی جلب کمک های بشری به افغانستان متمرکز بود و کشورها و سازمان مختلف بین المللی از بروز یک فاجعه بشری در زمستان پیشرو هشدار داده اند. سازمان ملل متحد ماه گذشته هشدار داده بود که افغانستان با بحران انسانی مواجه است و در حال حاضر، ۱۸ میلیون نفر که بیش از نیم جمعیت این کشور می‌شود،‌ به خاطر ادامهٔ بقای شان به کمک‌های بشری نیاز دارند.

برنامۀ جهانی غذای سازمان ملل متحد از احتمال سقوط اقتصادی افغانستان هشدار داده و گفته است که بیش از نصف از جمعیت افغانستان با گرسنگی شدید مواجه است. برنامۀ جهانی غذا به تاریخ ۲۵ اکتوبر با نشر گزارشی گفت که از ماه نومبر ۲۰۲۱ میلادی ۲۲.۸ میلیون نفر در این کشور با گرسنگی شدید رو به رو خواهند شد. دیوید بیسلی، مدیر اجراییۀ برنامۀ جهانی غذا، گفت: “افغانستان در حال حاضر در بدترین بحران‌ بشری جهان قرار دارد و امنیت غذایی آن در حال فروپاشی است. در زمستان امسال‌، میلیون‌ها افغان مجبور خواهند شد بین مهاجرت و گرسنگی یکی را انتخاب کنند.” کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در افغانستان نیز به تاریخ ۱۱ اکتوبر گفت که این کشور در حال حاضر به کمک‌های بشری بیشتری نیاز دارد و از جامعه جهانی خواستار ادامۀ کمک‌ها به افغانستان شده بود.

به تاریخ ۱۲ اکتوبر رییس کمیسیون اتحادیهٔ اروپا ضمن اعلان ۷۰۰ میلیون یورو (۸۰۹.۲ میلیون دالر‌) کمک اضطراری به افغانستان و کشورهای همسایهٔ آن گفت: “ما باید تمام تلاش خود را برای جلوگیری از فروپاشی بزرگ بشری و اقتصادی-اجتماعی در افغانستان به خرچ دهیم.” پیش از این نیز اتحادیه اروپا ۳۰۰ میلیون یورو کمک را برای جلوگیری از فروپاشی خدمات اساسی و اتمام مواد غذایی در افغانستان تعهد کرده بود که با این کمک جدید مجموعه کمک‌های این اتحادیه به یک میلیارد یورو می‌رسد.

این کمک ۸۰۰ ملیون دالری در نشست مجازی رهبران جی-۲۰ در مورد نیازمندی به کمک‌های بشری به مردم افغانستان، نگرانی‌های امنیتی و خروج مصوون هزاران همکار افغان کشور‌های غربی از این کشور، اعلان شد. مقام های اتحادیه اروپا ضمن اعلان این کمک ها گفت که باید طالبان پنج شرط اتحادیهٔ ‌اروپا را تضمین کنند؛ جلوگیری از تبدیل شدن مجدد افغانستان به لانهٔ تروریستان، رعایت حقوق بشر به ویژه حقوق زنان، حاکمیت قانون و آزادی رسانه‌ها، اجازه دسترسی به کمک‌های بشردوستانه و اجازهٔ خروج به افغان‌های که می‌خواهند این کشور را ترک کنند.

بنابراین، هرچند کمک های بشری با مردم افغانستان از سوی جهانیان اعلان شده، ولی به دلیل مشکلات سیاسی و تحریم های بین المللی این کمک ها تا کنون موثریتی نداشته و مردم افغانستان به گونه موثر از آن مستفید نشده اند.

یک مقام ارشد سازمان ملل که نخواسته نامش ذکر شود به خبرگزاری رویترز ګفته است که ملل متحد نمی‌تواند برای رساندن کمک‌های بشردوستانه پول نقد کافی را وارد افغانستان کند و در نهایت به راه‌های حل سیاسی نیاز است. از این رو، سازمان ملل متحد راه‌های حل سیاسی را برای رساندن پول نقد کافی به افغانستان برای فراهم کردن کمک‌های بشردوستانه به میلیون‌ها انسان در آستانه قحطی در آن کشور نیاز فوری خواند.

به گفتهٔ این مقام، انتقال دالر امریکایی پس از سقوط حکومت پیشین به افغانستان متوقف شده و اگر نهاد‌های مالی بین المللی اقدام نکنند، سازمان ملل متحد مجبور است این خلا را پر کند. این مقام سازمان ملل گفت که یکی از گزینه های پیشنهادی استفاده از بانک بین المللی افغانستان است که می تواند پول را آورده و ذخیره کند، اما مشکلات بیمه وجود دارد. به همین دلیل، سازمان ملل متحد به تاریخ ۲۱ اکتوبر اعلام کرد که به هدف جلوگیری از سقوط اقتصادی در افغانستان، صندوق امانتی ویژه‌ای را ایجاد کرده است تا کشورهای کمک کننده بتوانند بدون ارسال کمک به طالبان از طریق ملل متحد برنامه‌های خاص را در افغانستان تمویل کنند.

با این همه، انتظار می رود که خواست های مکرر جهانیان مبنی بر کمک های بشری با مردم افغانستان در کاهش تحریم ها بر حکومت طالبان و بهبود وضعیت اقتصادی کمک خواهد کرد و جامعه بین المللی برای رسانیدن کمک ها به افغانستان روی یک سلسله توافقاتی دست خواهد یافت.

با این هم، برخی کمک ها عملا توزیع شده است. مسوولین برنامه جهانی غذای سازمان ملل متحد (WFP) به تاریخ ۶ اکتوبر گفته بود که کمک‌هایش را برای ۱۶۶۰ خانوادۀ نادار در کابل آغاز کرده و قرار است این روند ادامه یابد. ماری ایلن ملگرورتی، مسوول این برنامه در افغانستان گفت که این کمک‌ها شامل آرد، نخود، روغن و دیگر مواد غذایی است که برای این افراد توزیع می‌شود.

سفارت پاکستان در کابل نیز به تاریخ دوم اکتوبر از ادامۀ کمک‌های بشری اسلام‌آباد به مردم افغانستان خبر داده و گفته است که محموله‌های جدیدی از این کمک‌ها به افغانستان رسیده است. به گفته این سفارت، این کمک‌ها که شامل آرد، برنج، شکر و حبوبات است به مقام‌های طالبان در بندر تورخم تسلیم داده شده است.

مشکلات بانکی و افزایش نرخ ها

نرخ مواد غذایی در افغانستان از زمان سقوط حکومت پیشین حدود ۵۰ در صد افزایش یافته است. منجمد شدن سرمایه‌ بیش از ۹ میلیارد دالری افغانستان و برداشت عواید خارجی سبب تورم مالی در بازارهای افغانستان و در نهایت باعث این وضعیت ناگوار اقتصادی شده است.

بانک های افغانستان در جریان ماه اکتوبر نیز با مشکلات سیالیت و عدم توانایی پرداخت پول های مردم دست و پنجه نرم می کرد. در کنار این، تحریم های بین المللی باعث مشکلات انتقال پول تاجران و در نتیجه کاهش تجارت شده است.

به گفته مقامات اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری افغانستان، تحولات اخیر سیاسی در این کشور تجارت را با تمامی کشورها، به شمول همسایه‌گان افغانستان مختل کرده است. این اتاق به تاریخ چهارم اکتوبر در اعلامیه‌ای گفت که نبود روابط تجارتی با کشورهای همسایه، روند عرضه و تقاضا در بازارهای افغانستان را متاثر ساخته و نرخ‌های تمامی اجناس، به ویژه مواد اولیه و مواد نفتی در بازارهای افغانستان افزایش یافته است. اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری می‌گوید که در حال حاضر بنادر افغانستان به روی داد و ستد تجارتی باز اند، اما واردات مواد تجارتی به افغانستان به گونۀ بی‌سابقه کاهش یافته است. این نهاد دلیل کاهش واردات به کشور را “عدم خریداری‌های جدید و مشکلات بانکی افغانستان” به ویژه عدم انتقال پول به کشورها از سوی تجار، عنوان کرده است.

از سوی دیگر، عدم پرداخت معاشات چندین ماهه کارمندان دولتی نیز قضیه ای است که روی وضعیت اقتصادی افغان ها تاثیر منفی داشته است و یکی از عوامل نیز همان مشکلات بانکی و نبود پول نقد در بانک های افغانستان است. حکومت سرپرست امارت اسلامی به تاریخ پنجم اکتوبر گفت که کمیسیون به رهبری عبدالسلام حنیفی، معاون ریاست الوزرا طالبان تصمیم گرفته است تا معاشات ماه اسد مامورین دولتی را بپردازند. ادارۀ امور طالبان عدم پرداخت معاشات ماه اسد کارمندان حکومتی را یکی از مشکلات باقی مانده حکومت قبلی عنوان کرده و گفته است که این موضوع در حال حاضر، حل شده است.

وضعیت امنیتی

حملات خونین گروه داعش

نگرانی ها در مورد وضعیت امنیتی کشور در این ماه نسبت به ماه گذشته بیشتر شد، چون در این ماه شاهد چندین حمله خونین گروه داعش بودیم که در کل غیرنظامیان شیعه را مورد هدف قرار دادند.

اولین رویداد خونین این ماه به تاریخ سوم اکتوبر در کابل رخ داد. این انفجار در نزدیکی دروازۀ مسجد عیدگاه در ساحۀ پل محمود خان شهر کابل به وقوع پیوست و سبب کشته و زخمی شدن ده ها غیرنظامی شد. این حادثه زمانی رخ داد که شماری از مقامات بلند‌پایۀ طالبان برای اشتراک در محفل فاتحه خوانی مادر ذبیح الله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی در مسجد عیدگاه حضور داشتند. ذبیح الله مجاهد،‌ لحظاتی پس از وقوع این انفجار در یک پیام تویتر گفت که این انفجار “بر یک تجمع افراد ملکی” صورت گرفته است، اما شمار دقیق قربانیان را مشخص نکرده بود. برخی رسانه‌‎ها از کشته شدن هشت نفر و زخمی شدن کم از کم ۲۰ نفر دیگر در این رویداد خبر دادند. خبرگزاری اعماق که خبرهای مرتبط با فعالیت داعش را نشر می‌کند، روز چهارم اکتوبر به نقل از داعش گزارش داده است که ده‌ها “ملیشۀ طالبان” در این “حمله انتحاری” کشته و زخمی شده اند.

دو حمله خونین دیګر، به تاریخ ۸ اکتوبر در ولایت کندز و به تاریخ ۱۵ اکتوبر در ولایت قندهار در مساجد اهل تشیع هنگام نماز جمعه رخ داد که در هر دو حمله حدود ۱۰۰ غیرنظامی کشته شدند و بیش از ۲۰۰ دیگر زخم برداشتند.

در رویداد کندز، یک حمله‌کنندۀ انتحاری در هنگام نماز جمعه مواد انفجاری‌اش را در میان نمازگزاران در داخل یک مسجد اهل تشیع منفجر کرد که در آن، بر اساس آمار طالبان ۴۶ غیرنظامی کشته و ۱۴۳ نفر دیگر زخمی شدند. این حمله واکنش های گسترده را در داخل و خارج از کشور در پی داشت. وزارت خارجۀ ایالات متحده این را محکوم کرده و با خانواده‌های قربانیان آن ابراز غم‌ شریکی کرد. انتونی گوتیرش، منشی عمومی سازمان ملل متحد نیز ضمن محکومیت این انفجار گفت: “حمله بر غیرنظامیان که از حق خود برای انجام آزادانۀ مراسم دینی استفاده می‌کنند، نقض حقوق اساسی‌بشر و قوانین بین‌المللی بشردوستانه است.”

در رویداد قندهار نیز، مهاجمان انتحاری مسجد “امام بارگاه” را مورد هدف قرار دادند که مسوولیت آن را گروه خراسان-داعش برعهده گرفت و بر اساس آمار رسمی طالبان ۴۷ نفر در آن کشته و بیش از ۷۰ نفر زخمی شد. این رویداد نیز با واکنش‌های جهانی مواجه شد و بسیاری کشورها، به شمول ایالات متحده و سازمان ملل متحد آن را محکوم کردند. دیدبان حقوق بشر نیز از افزایش حملات داعش بر جامعۀ اهل تشیع در افغانستان ابراز نگرانی کرده و گفته است که شیعیان و هزاره‌ها در این کشور در معرض تهدید این گروه قرار دارند. مقامات حکومت طالبان یک روز پس از این رویداد به افزایش تدابیر امنیتی در مساجد شیعیان تعهد کردند وگفتند که قطعاتی برای حفاظت از مساجد شیعیان گماشته خواهد شد.

رویدادهای امنیتی با تلفات کمتر

در کنار این حملات خونین، حملات دیگری نیز با تلفات کمتر در نقاط مختلف کشور رخ داد که مسوولیت برخی از این حملات را نیز گروه داعش به عهده گرفت.

به تاریخ دوم اکتوبر، افراد مسلح ناشناس در شهر جلال‌آباد ولایت ننگرهار، به شمول سید معروف سادات، خبرنگار محلی، دو غیر نظامی و دو نیروی طالبان را کشتند.

در یک حادثه دیگر در اسعدآباد ولایت کندر به تاریخ ۱۴ اکتوبر، در پی انفجار که در اثر بمب جاسازی شده در یک موتر پولیس به وقوع پیوست، یکی از قوماندانان محلی طالبان در ولایت کنر کشته شد و ۱۱ نفر دیگر زخمی شدند. به گفته‌ای یک مقام طالبان که نخواسته است نامش ذکر شود، این انفجار قوماندان پولیس ولسوالی شیگل آن ولایت را هدف قرار داد.

به تاریخ ۲۰ اکتوبر در نزدیکی چوک دهمزنگ از مربوطات حوزۀ سوم شهر کابل نیز انفجاری رخ داد که هدف آن موترهای نظامی طالبان در این ساحه بوده است. به گفته مقام های طالبان در این رویداد دو نیروی طالبان زخمی شدند.

به تاریخ ۲۳ اکتوبر نیز مقامات صحی در شرق افغانستان گفتند که یک بمب کنار جاده موتر طالبان را در ولسوالی بهسود ولایت ننگرهار هدف قرار داد، اما به شمول یک کودک، سبب کشته شدن دو غیرنظامی شد.

تشدید عملیات نظامی علیه گروه داعش

پس از حملات خونین گروه داعش در جریان ماه اکتوبر، طالبان نیز عملیات نظامی علیه این گروه را شدت بخشید، ولی گمان بر این است که جلوگیری فعالیت های گروه داعش بدون نهادها و سیستم  های منظم امنیتی با گروپ های پراگنده امنیتی کار دشوار خواهد بود.

به تاریخ اول ماه اکتوبر طالبان گفتند که در حمله بر یک مخفیگاه گروه داعش در شهر چاریکار ولایت پروان، شماری از اعضای این گروه را کشته و برخی دیگری از آنان را بازداشت کرده اند. طالبان همچنان به تاریخ چهارم اکتوبر چند ساعت پس از وقوع انفجار در مسجد عیدگاه گفتند که یکی از مخفیگاه‌های مربوط داعش را در حوزهٔ ۱۷ امنیتی در شمال کابلاز بین بردند و همۀ افراد داعش در این مخفیگاه کشته شدند. مقام های طالبان به تاریخ ششم اکتوبر نیز از بازداشت چهار تن از “تندروان داعش” در شمال شهر کابل خبر دادند.

در کنار این، گفته می شود در شرق کشور تمام افرادی که مظنون به همکاری و یا عضویت گروه داعش هستند به گونه مخفی از بین برده می شوند و این کار به طالبان نسبت داده می شوند. از این رو، چنان می نماید که طالبان با قوت تمام خود تلاش می کنند جلو فعالیت های گروه داعش را بگیرند ولی جلوگیری از تحرکات گوریلایی دشوارتر به نظر می رسد.           پایان